نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر مرکز مطالعات اسلام جهانی دانشگاه گوته فرانکفورت

2 کارشناسی ارشد جامعه‬ شناسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

در میانِ اندیشمندان و جامعه‌شناسانِ ایرانی مجادله‌ای مبنی بر فردگرا یا جمع‌گرا بودن جامعۀ ایرانی وجود دارد؛ اما این مجادله و همچنین پژوهش‌های تجربی در مورد فردگرا یا جمع‌گرا بودن جامعۀ ایران فارغ از توجه به زندگی ایرانی‌ها در شبکه‌های اجتماعی مجازی، شکل‌گرفته و انجام‌شده است. حال‌آنکه با گسترش استفاده از این شبکه‌ها در سال‌های اخیر لازم است تا جمع‌گرایی و فردگرایی در نسبت با شبکه‌های مجازی نیز مورد مطالعه قرار گیرد. برای مطالعۀ این موضوع در این پژوهش، کار با نظریۀ فردگرایی شبکه‌ای بری وِلمن (2012) آغاز گردید و درنهایت این مفهوم بازتعریف و مقیاسی برای سنجش آن ساخته شد؛ بنابراین یکی از نوآوری‌های این پژوهش ساخت مدل اندازه‌گیری برای این مفهوم بوده است. یافته‌های به‌دست‌آمده نشان از فردگرایی شبکه‌ای در سطح متوسط دارد و به‌طورکلی می‌توان گفت کنش‌های فردگرایانه و جمع‌گرایانه در سطوح مختلف در شبکه‌های اجتماعی مجازی دیده می‌شود. همچنین یافته‌های جدید نشان می‌دهد خانواده‌گرایی به‌عنوان یکی از فرهنگ‌های عمومی جامعۀ ایران در شبکه‌های مجازی نیز نقش چشمگیری دارد. در نهایت می‌توان گفت مقیاس فردگرایی شبکه‌ای ساخته‌شده در این پژوهش که برای اولین بار سنجش شده است می‌تواند الگوی مناسبی در مطالعه فردگرایی در فضای مجازی باشد که لازم است اصلاح و دوباره سنجش شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An analysis of Individualism in Virtual Social Networks

نویسندگان [English]

  • Mohammad Rezaei 1
  • Mehdi Gholamzadeh 2

1 Researcher at Frankfurt Research Center for Global Islam (FFGI)

2 MA in Sociology, Tarbiat Modares University

چکیده [English]

The debate regarding the individuality or collectivity of the Iranian society is still alive among the Iranian scholars and sociologists. But, in these debate and also experimental researches on the individualism or collectivism of Iranian society one will notice that no attention has been paid to virtual social networks. However the participation in the virtual social networks has become an important part of Iranians` everyday life, and so it is necessary to examine collectivism and individualism with regard to these networks. In order to study this topic the following inquiry has been started by examining the networked individualism theory of Barry Wellman (2012) and after redefining of the concept, we have made a scale for measuring it. Therefore, one of the innovations in this study is creating a scale for this concept. The results showed that networked individualism exists at a moderate level. Also, the new findings suggest that familism, as a public culture of Iranian society in virtual networks also plays a significant role. Finally, it can be said that the networked individualism`s scale developed in this research, which has happened for the first time, can be a sufficient tool for the study of individualism in cyberspace that needs to be rectified and measured.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Networked Individualism
  • Individualism
  • Collectivism
  • Virtual Social Networks
  • Wellman
-  آزاد ارمکی، تقی. (1387). «از جمع‌گرایی تا فردگرایی افراطی ایرانیان»، اعتماد ملی، 8 اردیبهشت.
-  اسعدی، سید محمد و دیگران. (1385). «رابطه فردگرایی و جمع‌گرایی با شیوه دانستن مستقل و ارتباطی در دانشجویان ایرانی و آمریکایی»، تازه‌هایعلومشناختی. شماره 29.
-  اعظم آزاده، منصوره؛ توکلی، عاصفه. (1386). «فردگرایی، جمع‌گرایی و دینداری»، انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات. شماره 9.
-  ایران‌نژاد، علیرضا. (1385). تدوین مبانی و مفروض‌های فرهنگ کشور. تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
-  بارانی، مرتضی. (1392). «بررسی عوامل مؤثر بر پدیده فردگرایی در بین دانشجویان». پایان‌نامه کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی، دانشکده ادبیات و علم انسانی، دانشگاه کاشان.
-  بهروان، حسین؛ علیزاده، اعظم. (1386). «بررسی فردگرایی و عوامل مؤثر بر آن در بین دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد»، مجله علوم اجتماعی، شماره 10.
-  بیدل، پری‌ناز؛ محمودزاده، علی‌اکبر، صادقی، احمد. (1393). «رابطه اعتماد اجتماعی با فردگرایی افراطی در شهر مشهد»، رفاه اجتماعی. سال چهاردهم، شماره 55.
-  پیرخایفی، علیرضا. (1386). «تأثیر فرهنگ فردگرایی و جمع‌گرایی بر خلاقیت دانشجویان»، رهبری و مدیریت آموزشی، سال اول؛ شماره 1.
-  تریاندیس، هری س. (1388). فرهنگ و رفتار اجتماعی. ترجمه نصرت فتی، تهران: نشر رسانش.
-  جوادی یگانه، محمدرضا. (1388). «جمع‌گرایی ایرانی در عزاداری حسینی»، محمدرضا جوادی یگانه. بازنشانی شده در:7 اردیبهشت 1397 به نشانی:
http://mrjavadi.com/?PageName=news&ID=318&Language
-  جوادی یگانه، محمدرضا؛ هاشمی، سید ضیاء. (1387). «نگاهی جدید به مناقشه فردگرایی و جمع‌گرایی در جامعه‌شناسی»، نامه علوم اجتماعی، شماره 33.
-  حکیم جوادی و دیگران. (1391). «رابطه فردگرایی/ جمع‌گرایی افقی و عمودی با هویت قومی در زنان و مردان ترکمن»، پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی. دوره 2، شماره 6.
-  خواجه‌نوری، بیژن؛ پرنیان، لیلا؛ جعفری، مازیار. (1392). «مطالعه رابطه جهانی‌شدن فرهنگی با فردگرایی و جمع‌گرایی جوانان مورد مطالعه: شهر شیراز»، جامعه‌شناسیکاربردی. سال بیست و چهارم، شماره 4.
-  دواس، دی. اِی. (1389). پیمایش در تحقیقات اجتماعی. ترجمه: هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی.
-  رضایی، محمد. (1394). شکاف‌های جامعه ایرانی. تهران: انتشارات آگاه.
-  رضایی دولت‌آباد، بیتا. (1392). «بررسی فردگرایی-جمع‌گرایی و آثار و پیامدهای آن در میان دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز تهران». پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور مرکز تهران.
-  ریتزر، جورج. (1387). نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
-  ساعی، علی. (1391). روش تحقیق در علوم اجتماعی با رهیافت عقلانیت اعتقادی. تهران: انتشارات سمت.
-  سامانی، سیامک؛ لطیفیان، مرتضی. (1384). «بررسی رابطه خود- مهاری، جمع‌گرایی و ارزش‌های خانوادگی و اجتماعی در گروهی از دانشجویان دانشگاه شیراز»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دوره بیست و دوم، شماره چهارم.
-  سربی، محبوبه. (1393). «شبکه‌های مجازی، پیدایش فردگرایی شبکه‌ای». پایان‌نامه کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه علم و فرهنگ.
-  شهریاری، زهره. (1392). «نقش تنوع وسایل ارتباطی در فردگرایی شبکه با تأکید بر رویکرد توانایی اجتماعی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا (س).
-  شیانی، ملیحه؛ رضوی الهاشم، بهراد؛ دلپسند، کامل. (1391). «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر مشارکت شهروندان در مدیریت امور شهری تهران»، فصلنامهعلمیتخصصیمطالعاتشهری. سال دوم، شماره چهارم.
-  طالبی، ابوتراب؛ بحری، امیرحسین. (1393). «بررسی میزان چگونگی جمع‌گرایی در مسئولیت‌پذیری اجتماعی (مطالعه موردی شهروندان شهر کاشان)»، فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 66.
 عباسی شوازی، محمد تقی؛ عباسی آتشگاه، پروین. (1397)، «اینترنت، خانواده شبکه­ای و زمان خانواده: چگونه تکنولوژی­های نوین ارتباطی روابط خانوادگی را متأثر می­کنند؟»، مطالعات رسانه­های نوین. سال چهارم، شماره 14.
-  فاضلی، نعمت‌الله. (1389). «فردگرایی ایرانیان»، شرق، 20 تیر.
-  فاضلی، نعمت‌الله. (1390). «تقابل ارزش‌های فردگرایانه و جمع‌گرایانه»، مهرنامه. شماره 19.
-  فرهادی، مرتضی. (1373). فرهنگ یاریگری در ایران، درآمدی به جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی تعاون، ج 1: یاریگری سنتی در آبیاری و کشتکاری. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  قاضی مرادی، حسن. (1384). در پیرامون خودمداری ایرانیان. تهران: نشر اختران.
-  قانعی راد، محمدامین. (1379). «فردگرایی ایرانی و توسعه‌نیافتگی»، اطلاعاتسیاسی- اقتصادی. شماره 151 و 152.
-  کبیری، کامبیز. (1386). «بررسی فردگرایی و جمع‌گرایی و آثار آن در سطح تحلیل خرد و کلان». پایان‌نامه کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی.
-  گزارش طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی). (1389). به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور، تهران: مؤسسه انتشارات کتاب نشر.
-  گزارش طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیر ثبتی). (1390). به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور، تهران: شرکت پژوهشگران خبره پارس.
-  محمودی، زینب. (1391). «بررسی عوامل مؤثر بر کنش‌های فردگرایانه». پایان‌نامه کارشناسی ارشدجامعه‌شناسی، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
-  مسجد جامعی، احمد. (1377). «مشارکت فرهنگی و فرهنگ مشارکت»، پیوند. شماره 231.
-  معیدفر، سعید؛ دربندی، سید علیرضا. (1385). «بررسی رفتار و نگرش جمع‌گرانه شهروندان تهرانی»، مجله جامعه‌شناسی ایران. شماره 27.
-  معیدفر، سعید؛ صبوری خسروشاهی، حبیب. (1389). «بررسی میزان فردگرایی فرزندان در خانواده»، پژوهش‌نامه علوم اجتماعی. سال چهارم، شماره 4.
-  موحدی، مسعود. (1390). تعیین ویژگی‌های فرهنگ اسلامی- ایرانی. تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
-  میرزایی، حسین. (1384). «بررسی جامعه‌شناختی فردگرایی در ایران (با تأکید بر پیمایش ساکنین شهر تهران)»، رساله دکتری جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
-  نراقی، حسن. (1385). جامعه‌شناسی خودمانی (چرا درمانده‌ایم؟). تهران: نشر اختران.
-  نیکوگفتار، منصوره. (1393). «تفاوت‌های جنسیتی در سلامت اجتماعی: نقش فردگرایی- جمع‌گرایی»، رفاهاجتماعی. سال چهاردهم، شماره 53.
-  وبر، ماکس. (1388). اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری. ترجمه: عبدالکریم رشیدیان و پریسا منوچهری کاشانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-  وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر طرح‌های ملی. (1381). ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان، یافته‌های پیمایش در 28 استان کشور، ویرایش اول، تهران: دفتر انتشارات طرح پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌ها.
-  وثوقی، منصور؛ میرزایی، حسین؛ رحمانی، جبار. (1384). «فردگرایی و جمع‌گرایی ایرانیان از دید سیاحان خارجی»، انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات. شماره 2.
 
-   An, So-Hyun. (2010). “The Rise of Networked Individualism and the Possibility of New Democracy: A Case Study of the 2008 Candlelight Protest in South Korea”, Cyber Society and Culture. Vol. 1, No. 1, pp. 145-175.
-   Boase, Jeffrey. et al. (2006). “The Strength of Internet Ties”. Pew Internet & American Life Project.
-   Haythornthwaite, Caroline & Wellman, Barry. (2002). “The Internet in Everyday Life: An Introduction”. In: The Internet in Everyday Life. Haythornthwaite, B. & Wellman B, eds. Oxford: Blackwell. pp. 3-41.
-   Chua, Vincent. (2013). “Contextualizing ‘Networked Individualism’: The interplay of social categories, role relationships and tasks”, Current Sociology. Vol. 61 (5-6), pp. 602-625.39.
-         Elliott, Anthony & Lemert, Charles. (2006). The New Individualism, The Emotional Costs of Globalization, Routledge.
-   Coco, Angela. (2012). “Pagan religiousness as 'networked individualism'”, in: Spirituality: theory, praxis and pedagogy. Fowler, M., Martin, JD., & Hochheimer, JL., eds, Inter-Disciplinary Press, pp. 125-136.
-   Foth, Marcus. & Hearn, Greg. (2007). “Networked Individualism of Urban Residents: Discovering the communicative ecology in inner-city apartment buildings”, Information, Communication & Society. 10(5), pp. 749-772.
-   Frizzo-Barker, Julie. & Chow-White, Peter A. (2012). “There's an App for That” Mediating mobile moms and connected careerists through smartphones and networked individualism”, Feminist Media Studies. 12:4, 580-589.
-   Hofstede, Geert. (2001). Culture`s Consequences: Comparing values, Behaviors, Institutions and Organizations Across Nations. 2nd Ed, Thousand Oaks, Ca: Sage Publications.
-   Javidan, Mansour & Dastmalchian Ali. (2003). “Culture and leadership in Iran: The land of individual achievers, strong family ties, and powerful elite”, Academy of Management Executive, Vol. 17, No. 4. Pp 127-142.
-   Park, Sora. Kim, Eun-mee. & Na, Eun-Yeong. (2014). “Online Activities, Digital Media Literacy, and Networked Individualism of Korean Youth”, Yoth and Society. pp. 1-21.
-   Rainie, Lee & Wellman, Barry. (2012). Networked, The New Social Operating System. MIT Press.
-   Schermelleh-Engel, Karin & Moosbrugger, Helfried. (2003). “Evaluating the Fit of Structural Equation Models: Tests of Significance and Descriptive Goodness-of-Fit Measures”, Methods of Psychological Research, Vol.8, No.2, pp. 23-74
-   Singelis, Theodore. M. et al. (1995). “Horizontal and Vertical Dimension of Individualism and Collectivism: A Theoretical and Measurement Refinement”, Cross-Cultural Research, Vol. 29, No. 3, pp. 240-275.
-   Tocqueville, Alexis de . (2002). Democracy in America. Translated by Henry Reeve, A Penn State Electronic Classics Series Publication.
-  Triandis, Harry C. (1995). Individualism and Collectivism. Westview Press.
-   ______________., Bontempo, Robert. & Villareal, Marcelo. J. (1988). “Individualism and Collectivism: Cross-Cultural Perspective on Self-In-group Relationships”, Personality and Social Psychology. Vol. 54, No. 2, pp. 232-338.
-   ______________ & Gelfand, Michele J. (1998). “Converging Measurement of Horizontal and Vertical Individualism and Collectivism”, Personality and Social Psychology. Vol. 74(1). No. 74, pp. 118-128.
-   ______________ & Gelfand, Michele J. (2012). “A Theory of Individualism and Collectivism”, In: Handbook of Theories of Social Psychology. Van Lange, P. A. M., Kruglanski, A. W. & Higgins, E. T, eds. Chapter 51, Sage Publication Ltd, pp. 498-520.
-   ______________. (2001). “Individualism-Collectivism and Personality”, Journal of Personality. Vol. 69, Issue 6, pp. 907–924.
-   Tseng, Shu-Fen. & Hsieh Yuli Patrick. (2015). “The Implications of Networked Individualism for Social Participation: How Mobile Phone, E-mail, and IM Networks Afford Social Participation for Rural Residents in Taiwan”, American Behavioral Scientist. Vol. 59 (9), pp. 1157-1172.
-   Tseng, Shu-Fen. & Li, Meng-Hao. (2007). “A Sense of Community or Networked Individualism?”, Retrieved April 21, 2018, from:
https://arizona.openrepository.com/bitstream/handle/10150/106381/Sense_of_Community_or_Networked_Individualism.pdf?sequence=1&isAllowed=y
-   Wellman, Barry. 1994. “I Was a Teenage Network Analyst: The Route from the Bronx to the Information Highway”, Connections. Vol. 17, No. 2, pp.28-45.
-   Wellman, Barry. (1996). “An Electronic Group is Virtually a Social Network”, In: Culture of the Internet. Kiesler, S. ed. Lawrence Erlbaum Associates, pp. 179-205.
-   Wellman, Barry. (2001a). “Physical Place and Cyberplace: The Rise of Personalized Networking”, Urban and Regional Research. Vol. 25, Issue 2, pp. 227-252.
-   Wellman, Barry. (2001b). (The Persistence and Transformation of Community: From Neighborhood Groups to Social Networks). Report to the Law Commission of Canada.
-   Wellman, Barry. (2001c). “The Rise (and Possible Fall) of Networked Individualism”, CUSS News. pp. 30-32.
-   Wellman, Barry. et al. (2001d). “Does the Internet Increase, Decrease, or Supplement Social Capital?”, American Behavioral Scientist. Vol. 45 No. 3, pp. 436-455.
-   Wellman, Barry. (2002). “Little Boxes, Glocalization, and Networked Individualism”, In: Digital Cities II: Computational and Sociological Approaches. Tanabe M., Besselaar, P. V. D. & Ishida, T, Eds. Kyoto: Springer, Vol. 2362 of the Series Lecture Notes in Computer Science, pp. 10-25.
Wellman, Barry. et al. (2003). “The Social Affordances of the Internet for Networked Individualism”, Computer Mediated Communication. Vol 8, Issue 3.