نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدیریت رسانه، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 عضو هیئت‌علمی گروه روزنامه‌نگاری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

3 عضو هیئت‌علمی گروه ارتباطات، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

شبکه های اجتماعی (پلتفرم های موبایلی) شبکه ی ارتباطی فراگیر و غیر رسمی است از این رو بستر مناسبی برای تولید و انتشار قابل توجهی از شایعه می باشد که اثرات منفی بسیاری بر جامعه می گذارد. شناخت علل و چگونگی تشکیل وکسترش این پدیده ناهنجار ارتباطات مجازی در کاهش و منترل آن کارساز است.
از این رو این تحقیق با هدف شناخت قالب های رایج شایعه و گفتمان شناسی آن در فضای مجازی انجام گرفت. روش تحقیق کیفی و از نوع تحلیل مضمون است. جامعه آماری مطالعات و تحقیقات اخیر در حوزه شایعه و فضای مجازیست که پس از تجزیه و تحلیل 30 داده ی علمی(مقاله، پایان نامه و طرح تحقیقاتی)، نتایج نشان داد: در رابطه با گفتمان و قالب سه مولفه اصلی : ساختارگفتمان – قالب و زمینه در تولید اغلب شایعات مشابه هستند و در ادامه نتایج به ترتیب زیر مقوله های؛ محتوای تغییر پذیر، باور پذیر بودن، گفتارعامیانه، بدون سند و غیر علمی بودن، نامشخص ، ابهام و اغراق آمیز بودن، گفتارآتشین و تلقین فاجعه ، قالب حقیقت جویی، انتقادی، آزادی خواهی، حقوق بشری، هیجانی و پیشگویانه همچنین موضوعات خاص، اجتماعی– مدنی، سیاسی و امنیتی در رابطه با «قالب های رایج و نوع گفتمان شایعه سازی در فضای مجازی» استخراج شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Common templates and types of gossip discourse in cyberspace

نویسندگان [English]

  • reza kamari 1
  • Abbas Assadi 2
  • Amir Hesam Eshaghi 3

1 PhD student in Media Management, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

2 Associate Professor, Department of Journalism, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran

3 Assistant professor Department of Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Social networks, more commonly known as mobile platforms, provide an informal but pervasive means for the creation and circulation of significant rumors and disinformation. These acts can have profoundly negative effects on individuals and society at large, making them a highly problematic issue. Underlying causes and potential measures to curb the proliferation of this anomalous phenomenon of virtual communication are crucial for mitigating its adverse consequences on individuals and society as a whole. Rumors are commonly studied within social networks as it is the primary platform for user-driven information sharing, increasing the risk of the spread of misinformation and invalid information.
The present study aimed to identify the various forms of gossip and to analyze its discourse in cyberspace using the theme analysis technique. For this purpose, we examined relevant scientific sources, specifically articles, dissertations, and relevant databases. Among the varied techniques of theme analysis, we employed the theme network technique. The primary purpose of theme analysis is to distill meaning and identify patterns from qualitative data. This analytical method allows for the transformation of scattered and disparate data into rich and detailed insights. The study of rumors and virtual space is a relatively recent field of expertise involving the examination of online communication dynamics and its potential impacts. The method used in the present research was quantitative and involved a thematic analysis approach. A total of 30 data points (articles, dissertations, and research plans) were collected and examined after an exhaustive analysis of relevant literature spanning recent studies and investigations. Additionally, a total of 15 data samples were analyzed to identify codes and concepts. As per the organization of the study and the classification of themes, we have the overarching theme, "form and discourse of rumors in cyber space," consisting of three organized themes and 19 basic themes. The overview of the thematic organization and categorization is shown in Table 1.
Table No. 1: List of overarching themes, organized themes and basic themes




Overarching themes


Organized topics


Basic themes






 
 
The format and discourse of rumors in cyberspace
 
 
 
 


 


Informality of the source




Non-news content




Changeable content




Believable content




Folk content




Undocumented and non-scientific content




Unclear content and ambiguity




Exaggerated content




Fiery content




 


A disastrous combination




truth seeker




critical




freedom seeking




human rights




 


 


emotional




prophetic




Background


Special topics




Social-civil




political-security




Rumor is a kind of social phenomenon that spreads rapidly and on a large scale through communication circuits, earning its notoriety as an abnormal occurrence that social scientists have investigated extensively. Some methods have emerged that can effectively counter its proliferation. Rumors are not a modern phenomenon but a historical problem, whose significance has only increased in contemporary times. Ever since ancient Rome, rumors have posed a constant headache for rulers and authorities. Some individuals even resorted to manipulating and exacerbating rumors for their own benefit. They were named informants or rumor mongers.
The examination of data has indicated that political instability and a widening gap between nation and government have resulted in a general atmosphere of suspicion and mistrust, enabling rumors to thrive. Additionally, the availability of unrestricted news and information on the virtual space has allowed rumors to proliferate unopposed, pervading people's logical reasoning and influencing their beliefs and behaviors. In societies going through a transition, a close relationship between political and economic systems is evident. Political challenges lead to economic fluctuations in various aspects of people's lives, triggering concerns and uncertainties.
 While the social, political, and economic dimensions act as the underlying or determining factors of rumors, there is strong evidence that the format and discourse used in the virtual space can exert an influence on these parameters. Previous data, mentioned earlier, illustrates that other variables, such as trust in virtual spaces, public awareness, social class, and participation with the message, can also be involved in rumor production and effectiveness. Therefore, it is recommended that future research explores these variables in relation to the discourse's main component, context, and format. In conclusion, rumor is recognized as a threat and societal ill with far-reaching implications. The importance of the mass media in rumor production and proliferation can't be overlooked. In order to lengthen and intensify the impact of rumors on public opinion, the purveyors seek out ways to infiltrate the mass media, as it possesses a crucial role in influencing this matter. Rumor is a societal issue and danger, which has become increasingly prevalent due to the impact of the digital media. By exploiting the power of the virtual space, rumor-mongers have managed to infiltrate the mass media, leading to the spread and propagation of rumors. Understanding the factors underlying the production and disseminating rumors is crucial for effectively countering the issue, mainly through examining the role played by the discourse structure, format, and context. Following is an overview of the key features of these parameters.
In conclusion, rumor is regarded as a social malaise and danger. Considering what has been highlighted, it is possible to highlight the significance of the mass media (or virtual space) in producing and disseminating rumors. The rumor-mongers are on the lookout for ways to infiltrate the mass media, as it has a significant bearing on the longevity of rumors within the public domain.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rumor
  • Rumor Making
  • Discourse
  • Virtual Space
  • Internet
منابع
احمدی، ابراهیم (1399) نقش اثر حقیقت خیالی در باورپذیری خبرهای دروغین فضای مجازی، نشریه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران.
افروز، غلامعلی (1376) روان‌شناسی شایعه و روش‌های مقابله، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
آجودانی و صنیعی (1398) نقش شایعه در آسیب‌های اجتماعی، دومین همایش ملی آسیب‌های اجتماعی، اردبیل.
آذرشین، سید امیر، سمیه تاجیک اسماعیلی، زهرا خرازی و آذر محمدوندی (۱۳۹۷) بررسی ارتباط بین استفاده از رسانه ملی و باورپذیری شایعه در شبکه‌های موبایلی در بین مردم شهر اهواز، نشریه علوم اجتماعی شوشتر، سال دوازدهم بهار ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۴۰) 323- 346.
آزادی، محمدحسین، محمدحسین ساعی، هادی البرزی دعوتی (۱۳۹۸) تفاوت‌های «خبر جعلی» و «شایعه» از منظر اسناد علمی، کارشناسان و نظریه‌پردازان ژورنالیسم، خبر و علوم ارتباطات، نشریه مطالعات میان‌رشته‌ای ارتباطات و رسانه دوره دوم بهار ۱۳۹۸ شماره ۳ 11 - 36.
آلپرت جی دبلیـو و لئـو پسـتمن (1947) روان‌شناسی شـایعه، ترجمـه سـاعد دبسـتانی. تهـران: انتشـارات مرکـز تحقیقـات، مطالعـات و سـنجش برنامه‌ای صداوسیمای جمهـوری اسـلامی ایـران.
بلیک، رید و هارولدسن، ادوین (1378) طبقه‌بندی مفاهیم در ارتباطات، ترجمه مسعود اوحدی، تهران: سروش.
بیرانوند، خادمی و سلاجقه (1392) تحلیل مدل انتشار در شبکه‌های اجتماعی اولین کنفرانس ملی نوآوری در مهندسی کامپیوتر و فناوری اطلاعات تنکابن.
پرنون، ی (1392) بررسی شایعه و نقش آن در خلق حماسه سیاسی، اولین کنفرانس بین‌المللی حماسه سیاسی.
ترکمان، فرح و زینب شهابی (۱۳۹۵) شایعه و عوامل اجتماعی مؤثر در پذیرش آن، نشریه راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال پنجم تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱۹.
چراغی، ز (1390) شایعه و شایعه‌پردازی در عصر قاجار، نشریه تحقیقات تاریخ اجتماعی، 1 (2) 21-37.
چولکی، غلام رضا (1395) بررسی علل و عوامل مؤثر در رواج شایعه در شبکه‌های اجتماعی مجازی، نشریه فصلنامه مطالعات اطلاعات و امنیت انتظامی.
دادگران، سید محمد (1384) افکار عمومی و معیارهای سنجش آن، انتشارات مروارید.
دانش، پروانه و محمدرضا شواخی زواره، فریبا عظیمی (1398) تأثیر شایعه فضای مجازی بر نظم و امنیت جامعه؛ دیدگاه پژوهی کارمندان شهرداری تهران، نشریه علوم خبری، سال هشتم بهار 1398 شماره 29.
دهقان شاد، حوری (1390) چگونگی گردش شایعات سیاسی در فضای اینترنت، مطالعات رسانه‌ای، سال ششم، شماره چهاردهم.
ربانی، رسول و بدری برندگی، مرضیه مهربانی (۱۳۹۲) تحلیل و تبیین اشاعه خبر و گسترش شایعه (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه اصفهان) ، نشریه علوم اجتماعی (فردوسی مشهد) ، سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره.۲
زابلی زاده، اردشیر و مرتضی شمس (1400) نقش صداوسیما در مقابله با شایعات سیاسی انتشاریافته در شبکه‌های اجتماعی مجازی، نشریۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در رسانه و فرهنگ، دوره 11، شماره 1- بهار و تابستان 1400- صفحه 105-138.
زمانی فرد، شکاری (1399) بررسی تأثیر تعدی نظارتی بر شایعه‌پراکنی در سازمان (موردمطالعه کارکنان بانک قرض‌الحسنه رسالت استان فارس) ، هشتمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در مدیریت اقتصاد و توسعه.
ستوده، هدایت الله (1376) . درآمدی بر روانشناسی اجتماعی. انتشارات آوای نور چاپ دوم.
سلیمانی، ص. نادری دهکردی و صدرا کرمی (1398) تشخیص شایعه در شبکه‌های اجتماعی با استفاده از حداکثر آنتروپی و یادگیری عمیق، ششمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی کامپیوتر و فناوری اطلاعات، تهران.
شمس، علی و علی اسماعیلی، مهدی صالحی، حسینعلی صالحی (1394) سواد رسانه‌ای، تکنیک مدیریت فضای مجازی، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی.
شمس، مرتضی، فرقانی، محمدمهدی (1397) شبکه‌های اجتماعی مجازی و تولید شایعات در انتخابات سیاسی (موردمطالعه اینستاگرام) ، فصلنامه رسانه‌های دیداری و شنیداری،12 (28) ، 95- 120.
شهامتی نژاد، سمیه (۱۴۰۰) رابطه اضطراب سلامت و تنظیم هیجان با شایعه در شبکه اجتماعی در زمان کرونا، نشریه سنجش و پژوهش در مشاوره و روانشناسی دوره ۳ بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۷) 38-48.
صحافی زاده و ترک لادانی () کنترل شایعه در شبکه‌های اجتماعی با استفاده از سازوکارهای امنیت نرم، هفدهمین کنفرانس بین‌المللی انجمن رمز، ایران. تهران.
صفاری نیا، مهرناز، علی محمد مزیدی و مجید صفاری نیا (۱۳۹۵) مقایسه شایعه‌پراکنی اینترنتی و خودشیفتگی در بین کاربران فیس‌بوک، اینترنت و افراد غیر کاربر اینترنت، نشریه: شناخت اجتماعی، سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱ (پیاپی ۹) .
عابدی جعفری، حسن، محمد سعید تسلیمی، ابوالحسن فقیهی و محمد شیخ‌زاده (1390) تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روش ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی، فصلنامه اندیشه مدیریت راهبردی، 5 (2) : 151-198.
عبدالله و علی شمس، علیرضا مهدوی، حامد درویشی (1395) فضای مجازی چیست و چگونگی مدیریت آن، اولین همایش بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مطالعات مدیریت.
کاپفرر، ژان نوتل (1380) شایعه، ترجمه خداداد موقر، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
کرامتی مقدم، مجید و محسن کرامتی مقدم، لیلا حیدریانی کبری، کرامتی مقدم (۱۴۰۰) مروری بر تأثیرات شبکه‌های اجتماعی در تولید، انتشار و باورپذیری شایعه در سطح جامعه، نشریه مدیریت کسب‌وکارهای دانش‌بنیان، جلد ۲ بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۵) 158-167.
کریم زاده، عبدالله (1396) شناخت گفتمانی فضای مجازی، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
کریمی، یوسف (1384) روانشناسی اجتماعی، تهران: انتشارات رشد.
معادی، طاولی (1393) انتشار اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی و بازاریابی ویروسی، راه‌کار نوین تجارت الکترونیک، اولین کنفرانس ملی کامپیوتر، فناوری اطلاعات و ارتباطات. مرودشت.
وردی نژاد، فریدون و شهلا بهرامی رشتیانی (1388) جامعه‌شناسی خبر، انتشارات ثانیه.