نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• فهیمه زارع ¹
• محمد تقی کرمی ²

¹ پژوهشگر مقیم پژوهشکده زن و خانواده، قم، ایران

² استاد، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

چکیده
استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به دلیل قابلیت‌های متنوع و متعددی که دارد، به بخشی از زندگی روزمره افراد تبدیل شده است. دختران دهه هشتادی یکی از مهم‌ترین گروه‌هایی هستند که به سبب ویژگی‌های دوران نوجوانی بیشترین حضور را در این فضا تجربه می‌کنند. هدف از پژوهش حاضر، مطالعه تجربه زیسته دختران دهه هشتادی از حضور در شبکه های اجتماعی مجازی است. این پژوهش بر اساس روش شناسی کیفی و به روش تحلیل تماتیک صورت گرفته و داده‌ها از طریق مصاحبه‌ی نیمه ساختار یافته جمع آوری شده‌است . مصاحبه‌ها با 30 نفر از دختران دهه هشتادی از شهر قم انجام شد. پس از کدگذاری مصاحبه ها، نتایج نشان می‌دهند، کنش‌های دختران دهه هشتادی در فضای مجازی را می‌توان در سه سنخ تبادل اطلاعات، ایجاد شبکه‌ی ارتباطی و خود ابرازی طبقه‌بندی کرد. اهدافی که دختران دهه هشتادی از حضور در شبکه‌های اجتماعی مجازی دارند در شش مقوله‌ی تفریح و سرگرمی، آموزشی، برقراری تعامل و ارتباط با دیگران، دسترسی به اطلاعات، ارضای نیازهای روانی و حفظ فردیت دسته بندی می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

• "دختران دهه هشتادی"
• "شبکه‌های اجتماعی"
• "فضای مجازی"
• "تجربه زیسته"
• "نسل شبکه"

موضوعات

• مطالعات فضای مجازی و شبکه­‌های اجتماعی

عنوان مقاله [English]

Lived experiences of using social media among girls from the 2000s

نویسندگان [English]

• fahimeh zare ¹
• mohammad taghi karami ²

¹ woman and family research center

² دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده [English]

در عصر جدید با توجه به رشد سریع تکنولوژی‌های جدید اطلاعات و ارتباطات و به دلیل قابلیت‌های ویژه‌ی آنها، استفاده از فناوری‌های نوین به بخشی از زندگی روزمره افراد مبدل گردیده است که جنبه‌های مختلف زندگی انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد(شرودر،1401، 137). شبکه‌های اجتماعی مجازی به دلیل ارائه‌ی خدمات متنوع، امکانات وسیع ایجاد شده و تسهیل ارتباطات در فضای مجازی یکی از بانفوذترین تکنولوژی‌های ارتباطی جدید است(کافی و شعاع هاشمی، 1401، 7).
با ورود این شبکه‌ها به حوزه‌ی تعاملات انسانی، سبک جدیدی از ارتباطات شکل گرفت که دارای ویژگی‌های خاصی است و با ایجاد ارتباط در دنیای واقعی متفاوت است. ارتباط در فضای مجازی، فارغ از محدودیت هایی همچون زمان و مکان است و همزمان می‌توان با گستره‌ی وسیعی از افراد ارتباط گرفت(ذکایی و ویسی، 1399، 42). ضمن آنکه ناشناس ماندن ویژگی منحصر به فردی است که کاربر را از قیودی همچون جنسیت، طبقه، نژاد و قومیت رها می‌کند. راه اندازی فضایی مناسب برای کنش متقابل افراد با یکدیگر و دریافت انبوهی از اطلاعات در کمترین زمان ممکن، با هزینه‌ی پایین، توجه کاربران زیادی را از سراسر جهان جلب کرده است(یعقوبی‌دوست، 1399، 127- 137).
یکی از گروه‌های فعال در شبکه‌های اجتماعی مجازی نوجوانان هستند. شبکه‌های اجتماعی، نوجوانان را با اندیشه‌ها و گرایش‌هایی آشنا میکند که برون‌ریزی احساسی و عقلانی بیشتری برایشان فراهم می‌آورد. آنها می‌توانند از طریق این رسانه دنیا را در بستر جهانی ببینند و وارد فضایی شوند که حتی افرادی که به گروه‌های محروم جامعه تعلق دارند نیز بتوانند در آن حضور پیدا کنند. وقتی منابع اطلاعاتی در دسترس کودکان و نوجوانان نسل شبکه قرار داشته باشد، جستجوی اطلاعات و دسترسی به آن و بیان نظرهایشان را حق بنیادی خود خواهند دانست (سعدی‌پور،1392، 154).
برای بسیاری از نوجوانان شبکه‌های اجتماعی مجازی، منبع اصلی اطلاعات، سرگرمی و ابزار مهمی برای ارتباط است( خلیلی آذر، 1392، 158). امروزه نوجوانان اوقات فراغت خود را بیش از پیش در خلوت سپری می کنند و برای سرگرم شدن به طور فزاینده‌ای به رسانه‌های جدید متکی هستند و از جامعه دوری میکنند(ذکایی، 1383، 45). از نظر باکینگهام ، قدرت فردیِ در حال شکل‌گیری ناشی از رسانه‌های دیجیتال در مناسبات اجتماعی نوجوانان در محیط خانواده و عرصه عمومی تأثیرگذار بوده است. طبق پژوهش وی این تغییرات برای دختران آشکارتر بوده است. در مجموع، افزایش آزادی و قدرت انتخاب یکی از دستاوردهای رسانه‌های دیجیتالی برای نوجوانان است ) باکینگهام، 2008، 19 به نقل از صادقی فسایی و عرفان منش، 97، 7).
غالب پژوهش‌های انجام شده در ایران که به بررسی تأثیرات فضای مجازی و تکنولوژی‌های نوین ارتباطی بر نوجوانان پرداخته‌اند، با رویکردهای روان‌شناختی این موضوع را مطالعه کرده‌ و نسبت به بررسی وجوه جامعه‌شناختی آن، پژوهش-های کمتری صورت گرفته است. در پژوهش حاضر قصد داریم با استفاده از دیدگاه جامعه‌شناختی به فهم و تحلیل تجربه‌ی زیسته‌ی دختران دهه هشتادی از حضور در شبکه‌های اجتماعی مجازی بپردازیم. اهمیت این پژوهش از آن روست که تکنولوژی‌های نوین ارتباطی، تجربیات، احساسات و نگرش های جدید برای دختران دهه هشتادی رقم زده و به دلیل آنکه این دختران بخش اعظم از سرمایه‌ی انسانی در آینده‌ی جامعه‌ی ایرانی را رقم می‌زنند، فهم و شناخت زیست جهان آنها در فضای مجازی، شناخت صحیح رفتارها، گرایش‌ها و نگرش‌های آنها در دنیای واقعی را تسهیل کرده و به برنامه‌ریزان فرهنگی و سیاست گذاران کمک می‌کند.

چی ای بارنز در سال 1954 برای اولین بار اصطلاح شبکه‌های اجتماعی را به کار برد. در نظریه شبکه اجتماعی سنتی، شبکه اجتماعی مجموعه‌ای از نهادهای اجتماعی شامل مردم و سازمان هاست که از طریق مجموعه‌ای از روابط معنادار اجتماعی به صورت چهره به چهره با یکدیگر تعامل دارند، اما شبکه‌های اجتماعی امروزه، بیشتر بر جامعه مجازی متمرکزند و منظور مجموعه پایگاه‌های اینترنتی مبتنی بر وب 2 است( افشاریان،1396، 123).
هایدمان در پژوهش خود بیان می‌کند که شبکه‌های اجتماعی مجازی یکی از سریع‌ترین خدمات در حال رشد در اینترنت است که تبدیل ب یک رسانه‌ی جهانی شده است. علاقه، نیاز و هدف مشترک به عاملی پیوند دهنده در شبکه‌های مجازی تبدیل میشود به گونه‌ای که کاربران حتی بدون حضور فیزیکی در کنار یکدیگر این احساس را دارند که در یک جمع واقعی به سر میبرند(heidemann,2010).
شبکه‌های اجتماعی مجازی به عنوان یکی از مهم‌ترین رسانه‌های اجتماعی عصر حاضر با ظرفیت و امکانات ویژه‌ی خود، بستری مناسب برای ایجاد گفتگوهای عمومی در بین افراد گوناگون که در آن فضا از جایگاه برابری برخوردارند و همگان می‌توانند در آنها مشارکت کنند، ایجاد کرده است. این شبکه‌ها تعاملی، سریع، دارای روابط افقی، ساده(از نظر استفاده) و اصولاً مبتنی بر گفتگو و مباحثه هستند(Kaplan& Haenlein,2010 به نقل از کرمانی و خانیکی، 1398، 2).
اشخاصی که در یک شبکه اجتماعی مجازی فعال هستند، گر چه که ممکن است به لحاظ منطقه جغرافیایی از یکدیگر جدا باشند، اما تجربه‌ی یکسانی از فضای مجازی و قوانین حاکم بر آن دارند و تاریخچه‌ی مشترکی را با یکدیگر رقم می‌زنند. کاربران آنلاین، علاوه بر رهایی از محدودیت‌های مکانی، به لحاظ ویژگی‌های شخصیتی و نقش‌های اجتماعی دنیای واقعی خویش نیز آزاد هستند. کاربران در ارتباطات مجازی این فرصت را دارند با استفاده از فضای گمنامی، خود درونی خویش را ابراز کرده و شخصیت دلخواه خود را تجربه کنند. در این رویکرد، ارتباطات مجازی نوع نوینی از ارتباط اجتماعی است که محدود به ملاقات چهره به چهره با افراد نیست و کاربران در یک گستره‌ی جهانی می‌توانند با دیگران ارتباط بگیرند(Bargh, 2002).

کلیدواژه‌ها [English]

• Girls from the 2000s
• social media
• cyberspace
• lived experience
• network generation