نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشدمدیریت بازرگانی،دانشگاه قم،قم، ایران.

2 استادیار گروه مدیریت، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل مؤثر بر مهاجرت کاربران ایرانی تلگرام به واتس‌آپ به‌جای مهاجرت به پیام‌رسان‌های داخلی پس از فیلتر تلگرام و ارائه مدل با استفاده از مدل‌سازی ساختاری تفسیری، می‌باشد. این پژوهش ازنظر هدف کاربردی، ماهیت اکتشافی و به‌صورت موردپژوهی انجام شده است. روش نمونه‌گیری برای جامعه اول، در دسترس و برای جامعه دوم، غیرتصادفی هدفمند می‌باشد. ابتدا به‌مرور ادبیات و مصاحبه عمیق با 28 نفر از دانشجویان دانشگاه قم که کاربر پیام‌رسان‌های اجتماعی می‌باشند و بعد از فیلتر تلگرام از تلگرام به واتس‌آپ مهاجرت نمودند به‌صورت مصاحبه نیمه‌ ساختاریافته پرداخته شد که به‌علت رسیدن به اشباع نظری تعداد نمونه 14 نفر می‌باشد. برای تحلیل عوامل، از روش تحلیل مضمون استفاده شد. سپس با استفاده از مدل‌سازی ساختاری تفسیری به شناسایی ارتباط میان این عوامل توسط 15 نفر از خبرگان پرداخته شد. این عوامل در 5 سطح قرار گرفتند. نتایج نشان می‌دهد، سه عامل عدم‌ نیاز واتس‌آپ به فیلترشکن، قابلیت تماس صوتی و تصویری و سازگاری واتس‌آپ با همه دستگاه‌های تلفن همراه و عدم نصب پیام‌رسان داخلی بر روی موبایل‌های دارای سیستم IOS در سطح پنجم، به‌عنوان تأثیرگذارترین عوامل و عوامل عادت کردن به استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی، حضور مخاطبین من در واتس‌آپ (فراگیری)، عدم‌ حضور مخاطبین من در پیام‌رسان‌های داخلی (عدم‌ فراگیری)، تشکیل یا انتقال گروه‌ها به واتس‌آپ و ارسال و دریافت فایل از طریق واتس‌آپ بنا به درخواست دیگران، فشار و پیشنهاد دیگران برای مهاجرت به واتس‌آپ، تبلیغ دهان‌به‌دهان منفی در مورد پیام‌رسان‌های داخلی و احساس عدم امنیت در پیام‌رسان‌های داخلی به‌علت رمزنگاری نشدن و هک شدن آن‌ها در سطح اول، تأثیرپذیرترین عوامل می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Factors affecting migration of Iranian messenger users of Telegram to WhatsApp instead of domestic messengers after the Telegram filtering

نویسندگان [English]

  • Marzieh Rahimi 1
  • Mahdi Mohammadi nasab 2

1 Master of of Management, Faculty of Management and Economics, University of Qom, Qom, Iran

2 Assistant Professor, Department of Management, Faculty of Management and Economics, University of Qom, Qom, Iran

چکیده [English]

Abstract
The purpose of this study is to investigate the factors affecting the migration of Iranian messenger users of Telegram to WhatsApp instead of domestic messengers after the Telegram filtering. This research is explorative applied research. For analyzing factors, the thematic analysis method was used. Then, using Interpretive Structural Modeling (ISM), the relationship between these factors was identified by 15 experts. These factors were classified into 5 levels. The results show that three factors: WhatsApp doesn’t need a VPN, voice and video call capability, and WhatsApp compatibility with all mobile devices, are the most influential factors; and factors like a habit to use foreign messengers, presence of contacts on WhatsApp (popularity), absence of contacts in domestic messengers (non-popularity), forming or migrating groups to WhatsApp and sending files through WhatsApp at the request of others, pressure of others to migrate to WhatsApp, negative WOM about domestic messengers and feeling of insecurity in domestic messengers are the most impressive factors.
Keywords: Virtual social network, Social messenger, Domestic messenger, Interpretive structural modeling, WhatsApp, Telegram.
 
 
Main Question:
What are the factors affecting the migration of Iranian Telegram users to WhatsApp instead of migration to domestic messengers after filtering Telegram?
Literature review:
- Consumer behavior
- Behavioral intention
- Virtual social networks and social messengers
- Disadvantages and damages of foreign messengers
 
Research Methodology




Start








Research Overview








Leveling factors








Identifying the affecting factors of the migration of Iranian users from Telegram to WhatsApp after the Telegram filtering








Identifying the most important factors








Thematic Analysis








Screening








With expert’s views








Designing Questionnaire based on interpretive structural modeling standard








Interview








Technique ISM








Determining conceptual relationships between factors




Fig. 1. Research steps.
Findings:
Table 2: The most important factors affecting the migration of Iranian users from Telegram to WhatsApp after the Telegram filtering.




No


Factors


Source






1


Adequate and prior knowledge of WhatsApp


Interview, Akbari and Malekian (2016)




2


Lack of sufficient knowledge of domestic messengers


Interview, Akbari and Malekian (2016)




3


Getting used to using foreign messengers


Interview




4


WhatsApp antiquity and credit


Interview




5


Presence of my contacts on WhatsApp(popularity)


Interview, Zhang et al. (2017), Rabiee and Kermani (2015), Karimian et al. (2017)




6


Absence of my contacts in domestic messengers (non-popularity)


Interview




7


WhatsApp is international


Interview




8


Absence of my contacts in Telegram due to VPN problems


Interview




9


Forming or transferring groups to WhatsApp and sending files through WhatsApp at the request of others


Interview




10


Pressure and suggestion of others to migrate to WhatsApp


Interview, Kazemi et al. (2015), Razeghi et al. (2017)




11


Advertise negative word of mouth about domestic messengers


Interview




12


Easy and permanent access, ease of use, and high-speed WhatsApp


Interview, Torino et al. (2016), Kim et al. (2019), Chang et al. (2015), Garcia Martin and Garcia Sanchez (2015), Singh et al. (2015), Kermani and Mozaffari (2018), Zamani and Taghipour (2017), Akbari and Malekian (2016), Hakim Ara et al. (2014), Akbari et al. (2014), Karimian et al. (2017), Rezaei et al. (2016), Heidari et al. (2016), Jafari et al. (2016), Ebrahimi and Ein Ali (2019), Forghani and Mohajeri (2018), Afshani et al. (2018)




13


Hardship use, low speed and delay, and bugs and technical defects in domestic messengers


Interview




14


Difficult access, being time-consuming, low speed, costly, and Telegram inefficiency due to the use of VPN and its frequent disconnection and connection


Interview




15


High security of WhatsApp


Interview




16


Feeling of insecurity in domestic messengers due to their non-encryption and hacking


Interview




17


Lack of trust in domestic messengers


Interview, Farzaneh and Falahati Shahab al-Dini (2015), Akbari and Malekian (2016), Heidari et al. (2016)




18


WhatsApp does not need a VPN


Interview




19


I can do all of my work with WhatsApp


Interview, Forghani and Mohajeri (2017)




20


Attractiveness (due to having a story option) and WhatsApp is beautiful and user-friendly


Interview, Singh et al. (2015), Rezaei et al. (2016)




21


The capability of voice and video call on WhatsApp


Interview




22


WhatsApp compatibility with all mobile devices and no installation of domestic messengers on mobile phones with the IOS system


Interview, Zhang et al. (2017)




23


Domestic messengers are not beautiful and lack of enjoyment in them


Interview




24


Some channels are not active in domestic messengers


Interview




25


Imitation in domestic messengers from foreign messengers and lack of innovation in domestic messengers


Interview




 
 
 




LEVEL 1


 




3


5


6


9


10


11


16


 








 




LEVEL 2




1


4


19



 
 
 
 
 
 
 
 
 
 







 








LEVEL 3




7


8


17


24








 




LEVEL 4




2


12


13


14


15


20


23


25



 
 
 
 
 
 
 
 
 







 








LEVEL 5




18


21


22




Fig. 2. ISM research model.
 
 
 
 
Abstract
The purpose of this study is to investigate the factors affecting the migration of Iranian messenger users of Telegram to WhatsApp instead of domestic messengers after the Telegram filtering. This research is explorative applied research. For analyzing factors, the thematic analysis method was used. Then, using Interpretive Structural Modeling (ISM), the relationship between these factors was identified by 15 experts. These factors were classified into 5 levels. The results show that three factors: WhatsApp doesn’t need a VPN, voice and video call capability, and WhatsApp compatibility with all mobile devices, are the most influential factors; and factors like a habit to use foreign messengers, presence of contacts on WhatsApp (popularity), absence of contacts in domestic messengers (non-popularity), forming or migrating groups to WhatsApp and sending files through WhatsApp at the request of others, pressure of others to migrate to WhatsApp, negative WOM about domestic messengers and feeling of insecurity in domestic messengers are the most impressive factors.
Keywords: Virtual social network, Social messenger, Domestic messenger, Interpretive structural modeling, WhatsApp, Telegram.
 
 
Main Question:
What are the factors affecting the migration of Iranian Telegram users to WhatsApp instead of migration to domestic messengers after filtering Telegram?
Literature review:
- Consumer behavior
- Behavioral intention
- Virtual social networks and social messengers
- Disadvantages and damages of foreign messengers
 
Research Methodology




Start








Research Overview








Leveling factors








Identifying the affecting factors of the migration of Iranian users from Telegram to WhatsApp after the Telegram filtering








Identifying the most important factors








Thematic Analysis








Screening








With expert’s views








Designing Questionnaire based on interpretive structural modeling standard








Interview








Technique ISM








Determining conceptual relationships between factors




Fig. 1. Research steps.
Findings:
Table 2: The most important factors affecting the migration of Iranian users from Telegram to WhatsApp after the Telegram filtering.




No


Factors


Source






1


Adequate and prior knowledge of WhatsApp


Interview, Akbari and Malekian (2016)




2


Lack of sufficient knowledge of domestic messengers


Interview, Akbari and Malekian (2016)




3


Getting used to using foreign messengers


Interview




4


WhatsApp antiquity and credit


Interview




5


Presence of my contacts on WhatsApp(popularity)


Interview, Zhang et al. (2017), Rabiee and Kermani (2015), Karimian et al. (2017)




6


Absence of my contacts in domestic messengers (non-popularity)


Interview




7


WhatsApp is international


Interview




8


Absence of my contacts in Telegram due to VPN problems


Interview




9


Forming or transferring groups to WhatsApp and sending files through WhatsApp at the request of others


Interview




10


Pressure and suggestion of others to migrate to WhatsApp


Interview, Kazemi et al. (2015), Razeghi et al. (2017)




11


Advertise negative word of mouth about domestic messengers


Interview




12


Easy and permanent access, ease of use, and high-speed WhatsApp


Interview, Torino et al. (2016), Kim et al. (2019), Chang et al. (2015), Garcia Martin and Garcia Sanchez (2015), Singh et al. (2015), Kermani and Mozaffari (2018), Zamani and Taghipour (2017), Akbari and Malekian (2016), Hakim Ara et al. (2014), Akbari et al. (2014), Karimian et al. (2017), Rezaei et al. (2016), Heidari et al. (2016), Jafari et al. (2016), Ebrahimi and Ein Ali (2019), Forghani and Mohajeri (2018), Afshani et al. (2018)




13


Hardship use, low speed and delay, and bugs and technical defects in domestic messengers


Interview




14


Difficult access, being time-consuming, low speed, costly, and Telegram inefficiency due to the use of VPN and its frequent disconnection and connection


Interview




15


High security of WhatsApp


Interview




16


Feeling of insecurity in domestic messengers due to their non-encryption and hacking


Interview




17


Lack of trust in domestic messengers


Interview, Farzaneh and Falahati Shahab al-Dini (2015), Akbari and Malekian (2016), Heidari et al. (2016)




18


WhatsApp does not need a VPN


Interview




19


I can do all of my work with WhatsApp


Interview, Forghani and Mohajeri (2017)




20


Attractiveness (due to having a story option) and WhatsApp is beautiful and user-friendly


Interview, Singh et al. (2015), Rezaei et al. (2016)




21


The capability of voice and video call on WhatsApp


Interview




22


WhatsApp compatibility with all mobile devices and no installation of domestic messengers on mobile phones with the IOS system


Interview, Zhang et al. (2017)




23


Domestic messengers are not beautiful and lack of enjoyment in them


Interview




24


Some channels are not active in domestic messengers


Interview




25


Imitation in domestic messengers from foreign messengers and lack of innovation in domestic messengers


Interview




 
 
 




LEVEL 1


 




3


5


6


9


10


11


16


 








 




LEVEL 2




1


4


19



 
 
 
 
 
 
 
 
 
 







 








LEVEL 3




7


8


17


24








 




LEVEL 4




2


12


13


14


15


20


23


25



 
 
 
 
 
 
 
 
 







 








LEVEL 5




18


21


22




Fig. 2. ISM research model.
 
Abstract
The purpose of this study is to investigate the factors affecting the migration of Iranian messenger users of Telegram to WhatsApp instead of domestic messengers after the Telegram filtering. This research is explorative applied research. For analyzing factors, the thematic analysis method was used. Then, using Interpretive Structural Modeling (ISM), the relationship between these factors was identified by 15 experts. These factors were classified into 5 levels. The results show that three factors: WhatsApp doesn’t need a VPN, voice and video call capability, and WhatsApp compatibility with all mobile devices, are the most influential factors; and factors like a habit to use foreign messengers, presence of contacts on WhatsApp (popularity), absence of contacts in domestic messengers (non-popularity), forming or migrating groups to WhatsApp and sending files through WhatsApp at the request of others, pressure of others to migrate to WhatsApp, negative WOM about domestic messengers and feeling of insecurity in domestic messengers are the most impressive factors.
Keywords: Virtual social network, Social messenger, Domestic messenger, Interpretive structural modeling, WhatsApp, Telegram.
 
 
Main Question:
What are the factors affecting the migration of Iranian Telegram users to WhatsApp instead of migration to domestic messengers after filtering Telegram?
Literature review:
- Consumer behavior
- Behavioral intention
- Virtual social networks and social messengers
- Disadvantages and damages of foreign messengers
 
Research Methodology




Start








Research Overview








Leveling factors








Identifying the affecting factors of the migration of Iranian users from Telegram to WhatsApp after the Telegram filtering








Identifying the most important factors








Thematic Analysis








Screening








With expert’s views








Designing Questionnaire based on interpretive structural modeling standard








Interview








Technique ISM








Determining conceptual relationships between factors




Fig. 1. Research steps.
Findings:
Table 2: The most important factors affecting the migration of Iranian users from Telegram to WhatsApp after the Telegram filtering.




No


Factors


Source






1


Adequate and prior knowledge of WhatsApp


Interview, Akbari and Malekian (2016)




2


Lack of sufficient knowledge of domestic messengers


Interview, Akbari and Malekian (2016)




3


Getting used to using foreign messengers


Interview




4


WhatsApp antiquity and credit


Interview




5


Presence of my contacts on WhatsApp(popularity)


Interview, Zhang et al. (2017), Rabiee and Kermani (2015), Karimian et al. (2017)




6


Absence of my contacts in domestic messengers (non-popularity)


Interview




7


WhatsApp is international


Interview




8


Absence of my contacts in Telegram due to VPN problems


Interview




9


Forming or transferring groups to WhatsApp and sending files through WhatsApp at the request of others


Interview




10


Pressure and suggestion of others to migrate to WhatsApp


Interview, Kazemi et al. (2015), Razeghi et al. (2017)




11


Advertise negative word of mouth about domestic messengers


Interview




12


Easy and permanent access, ease of use, and high-speed WhatsApp


Interview, Torino et al. (2016), Kim et al. (2019), Chang et al. (2015), Garcia Martin and Garcia Sanchez (2015), Singh et al. (2015), Kermani and Mozaffari (2018), Zamani and Taghipour (2017), Akbari and Malekian (2016), Hakim Ara et al. (2014), Akbari et al. (2014), Karimian et al. (2017), Rezaei et al. (2016), Heidari et al. (2016), Jafari et al. (2016), Ebrahimi and Ein Ali (2019), Forghani and Mohajeri (2018), Afshani et al. (2018)




13


Hardship use, low speed and delay, and bugs and technical defects in domestic messengers


Interview




14


Difficult access, being time-consuming, low speed, costly, and Telegram inefficiency due to the use of VPN and its frequent disconnection and connection


Interview




15


High security of WhatsApp


Interview




16


Feeling of insecurity in domestic messengers due to their non-encryption and hacking


Interview




17


Lack of trust in domestic messengers


Interview, Farzaneh and Falahati Shahab al-Dini (2015), Akbari and Malekian (2016), Heidari et al. (2016)




18


WhatsApp does not need a VPN


Interview




19


I can do all of my work with WhatsApp


Interview, Forghani and Mohajeri (2017)




20


Attractiveness (due to having a story option) and WhatsApp is beautiful and user-friendly


Interview, Singh et al. (2015), Rezaei et al. (2016)




21


The capability of voice and video call on WhatsApp


Interview




22


WhatsApp compatibility with all mobile devices and no installation of domestic messengers on mobile phones with the IOS system


Interview, Zhang et al. (2017)




23


Domestic messengers are not beautiful and lack of enjoyment in them


Interview




24


Some channels are not active in domestic messengers


Interview




25


Imitation in domestic messengers from foreign messengers and lack of innovation in domestic messengers


Interview




 
 
 




LEVEL 1


 




3


5


6


9


10


11


16


 








 




LEVEL 2




1


4


19



 
 
 
 
 
 
 
 
 
 







 








LEVEL 3




7


8


17


24








 




LEVEL 4




2


12


13


14


15


20


23


25



 
 
 
 
 
 
 
 
 







 








LEVEL 5




18


21


22




Fig. 2. ISM research model.
 
 
 
 
Fig. 3. Driving Power and Dependence Power matrix.
 
 
 
 
Fig. 3. Driving Power and Dependence Power matrix.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Virtual social network
  • Social messenger
  • Domestic messenger
  • Interpretive structural modeling
  • WhatsApp
  • Telegram
منابع
ابراهیمی، عباس؛ عین‌علی، محسن. (1398). «عوامل مؤثر بر قصد تداوم استفاده از شبکه‌های اجتماعی؛ با میانجی‌گری اعتماد (مورد مطالعه: پیام‌رسان تلگرام و سروش)». مجله جهانی رسانه-نسخه فارسی. دوره 14، شماره 1. صص 49-29. بهار و تابستان.
اصنافی، محمدرضا؛ فرهنگی، علی‌اکبر؛ گیویان، عبدالله؛ مظفری، افسانه. (1397). «بررسی موانع رقابت رسانه‌های اجتماعی بومی با رسانه‌های اجتماعی بین‌المللی». فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی. سال بیست و پنجم، شماره 4. صص 72-41. زمستان.
باشگاه خبرنگاران جوان. (1397). «مروری بر پیشرفت‌‌های صورت گرفته در صنعت پیام‌رسان». کدخبر ۶۸۰۶۳۵۳. بازنشانی شده در 4/11/1397 به نشانی:
پایگاه اطلاع‌رسانی پدافند غیرعامل (پایداری ملی). (1397). «عملکرد دوگانه وزارت ارتباطات در قبال شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها». کد خبر ۳۳۷۸۵. بازنشانی شده در 22/1/1397 به نشانی:
http://paydarymelli.ir/fa/news/33785/
جعفرپور، محمود. (1390). «مفهوم‌شناسی و بررسی متغیرهای مؤثر بر پذیرش شبکه‌های اجتماعی مجازی و نقش سازمان‌های مردم نهاد در آن‌ها». مطالعات راهبردی بسیج. سال چهاردهم، شماره 52. صص 109-148. پاییز.
جهانگیر، غلامحسین؛ دیانی، محمدحسین؛ نوکاریزی، محسن. (1394). «توسعه مدل پذیرش فناوری اطلاعات دیویس (TAM) از طریق سنجش تأثیر باورهای خودکارآمد و ناکارآمد اعضای هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد بر پذیرش سامانه اطلاعات پژوهشی (پژوهان)، مبتنی بر رویکرد شناختی-اجتماعی». پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی. سال پنجم، شماره 2. صص 339-319. پاییز و زمستان.
حسن‌زاده، حامد. (1396). بررسی دلایل عدم استقبال کاربران از پیام‌رسان سروش، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته مدیریت رسانه، به راهنمایی دکتر عباس ناصری طاهری. دانشگاه صداوسیما، دانشکده ارتباطات و رسانه، اسفندماه.
خرازی آذر، زهرا؛ دادگران، محمد؛ دبلشکی، فرحناز. (1396). «نقش شبکه‌های اجتماعی بر ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی (مطالعه موردی: دنبال کنندگان صفحه کتابدونی در شبکه اجتماعی اینستاگرام)». راهبرد اجتماعی فرهنگی. سال ششم، شماره 22. صص 207-234. بهار.
ربیعی، علی؛ کرمانی حسین. (1394). «دلایل ترجیح یک شبکه اجتماعی مجازی بر سایر شبکه‌ها: مطالعه موردی گوگل‌پلاس و فیس‌بوک». مجله جهانی رسانه-نسخه فارسی. دوره 10، شماره 1. صص 1-19. بهار و تابستان.
رضایی، مسعود. (1388). «نظریه‌های رایج درباره پذیرش فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات». فصلنامه پژوهشهای ارتباطی. سال شانزدهم، شماره 4، پیاپی 60. صص 63-93. زمستان.
سازمان فضای مجازی سراج. (1397). «مزایای اقتصادی از پیام‌رسان‌های داخلی [فایل ویدئویی]». بازنشانی شده به نشانی:
https://www.aparat.com/v/i5o98/
سولومون، مایکل آر. (1397). رفتار مصرف‌کننده (خریدن، داشتن و بودن). ترجمه: کامبیز حیدرزاده، چاپ پنجم، تهران: بازاریابی.
شورای عالی فضای مجازی. (1396). «سیاست‌ها و اقدامات ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی».
صدقی، امین‌کسری. (1394). بررسی فواید و موانع به‌کارگیری شبکه‌های اجتماعی موبایلی (پیام‌رسان) در سازمان‌ها. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته مدیریت اجرایی، به راهنمایی دکتر محمدرا بهبودی. دانشگاه هرمزگان پردیس قشم، شهریورماه.
طالب‌پور، علیرضا؛ شیدایی، منصور؛ خلیل‌زاده سلماسی، مریم؛ عمادی، کینوش. (1393). «مرور و دسته‌بندی راهبرد کشورهای جهان در مواجهه با شبکه‌های اجتماعی مجازی». فصلنامه راهبرد. سال بیست و سوم، شماره 73. صص 71-43. زمستان.
قلی‌زاده، آذر؛ زمانی، عباس. (1396). «مطالعه کیفی چالش‌های شبکه‌های اجتماعی تلفن همراه در زندگی کاربران». رسانه. سال بیست و هشتم، شماره 1. صص 103-120. بهار.
کاتلر، فیلیپ؛ کلر، کوین لین. (1391). مدیریت بازاریابی. ترجمه: احمد راه‌چمنی، مجید صفایی و افشین فتح‌اللهی کهنه شهری، چاپ چهارم. تهران: بهمن برنا.
کرمانی، حسین؛ پاکدامن، یوسف؛ آشتیانی، محمد. (1395). «مطالعه عوامل ترجیح پیام‎رسان فوری تلگرام بر دیگر برنامه‎های مشابه توسط کاربران ایرانی». فصلنامه جامعه، فرهنگ، رسانه. دوره پنجم، شماره 18. صص 75-61. بهار.
کرمانی، حسین؛ مظفری، افسانه. (1397). «تلگرام و دیگر هیچ: تحلیل و تبیین عوامل مؤثر بر استفاده از تلگرام به‌عنوان پیام‌رسان مرجح در ایران». مطالعات رسانه‌ای. سال سیزدهم، شماره 1. صص 20-7. بهار.
کمیته پدافند غیرعامل. (a1397). «در بسیاری از مشکلات اخیر ایجادشده در جهان ازجمله مشکلات داخلی و بین‌المللی کشورها، ردپای تلگرام دیده شده است، به ‌همین ‌منظور برخی از کشور‌ها تصمیم به بستن کامل تلگرام یا محدود کردن دسترسی به آن در کشور خود کرده‌اند». بازنشانی در 22/1/1397 به نشانی:
http://padafand.gtc-portal.com/index.aspx?fkeyid=&siteid=11&pageid=705&newsview=12850/
کمیته پدافند غیرعامل. (b1397). «پرده از نقاب افتاد و ماهیت ضد ایرانی پاول دوروف بر همگان مشخص شد». بازنشانی در 4/2/1397 به نشانی:
http://padafand.gtc-portal.com/index.aspx?fkeyid=&siteid=11&pageid=705&newsview=12907/
مجلس شورای اسلامی. (1398). «قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی».
محمدیان دوگاهه، بهنام. (1396). «الزامات راه‌اندازی شبکه اجتماعی و پیام‌رسان داخلی». مجله حکمتانه. سال دوم، شماره 13. صص 39-34. مهر و آبان.
مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا). (1397). «سرنوشت سروش 3 ماه پس از فیلتر تلگرام». بازنشانی شده در 24/4/1397 به نشانی:
http://ispa.ir/Default/Details/fa/1935/
مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا). (a1398). «ارزیابی یک سال فیلترینگ تلگرام/ اینفوگرافی». بازنشانی شده در 4/3/1398 به نشانی:
http://ispa.ir/Default/Details/fa/2062/
مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا). (b1398). «مهم‌ترین یافته‌های ایسپا در سال ۹۸». بازنشانی شده در 29/12/1398 به نشانی:
http://www.ispa.ir/Default/Details/fa/2168/
مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا). (1399). «73.6 درصد افراد بالای 18 سال کشور، در حال حاضر از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند/ پیام‌رسان واتس‌آپ در رتبه اول». بازنشانی شده در 4/12/1399 به نشانی:
http://www.ispa.ir/Default/Details/fa/2282/73.6
مرکز ملی فضای مجازی. (a1397). «بهره‌برداری از کلان داده‌های کاربران ایرانی توسط تلگرام». بازنشانی شده به نشانی:
http://www.majazi.ir/web directory/15077
مرکز ملی فضای مجازی. (b1397). «تلگرام، پروژه‌ای برای کشورهای خاص». بازنشانی شده به نشانی:
http://www.majazi.ir/web directory/15077
مرکز ملی فضای مجازی. (c1397). «مردم به پیام‌رسان‌های داخلی اعتماد دارند». بازنشانی شده به نشانی:
http://majazi.ir/news/84649
مکی‌زاده، فاطمه. (1394). «بررسی عوامل مؤثر بر قصد استفاده از شبکه‌های اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه یزد». پژوهشهای ارتباطی. سال بیست و دوم، شماره 82. صص 123-140. تابستان.
مؤمنی، داوود؛ اسدی، عباس؛ ثقفی، فاطمه؛ روشندل اربطانی، طاهر. (1397). «تدوین مدل راهکارهای تجاری‎سازی پیام‎رسان‎های ایرانی». فصلنامه پژوهشهای ارتباطی. سال بیست و پنجم، شماره 4. صص 108-73. زمستان.
موون، جان؛ مینور، میشل. (1393). رفتار مصرف‌کننده. ترجمه: کامبیز حیدرزاده، تهران: مهربان نشر.
نجی، آرزو. (1395). تدوین چارچوب عوامل مؤثر بر پذیرش شبکه‌های اجتماعی سازمانی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته مدیریت فناوری اطلاعات گرایش کسب‌وکار الکترونیک، با راهنمایی دکتر سید امین حسینی سنو. دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم اداری و اقتصادی، شهریورماه.
هکس، آرنولد. (1396). مدل دلتا: بازآفرینی استراتژی کسب‌وکار. ترجمه: محمدمهدی مهدی‌خواه و سعید حسین‌زاده. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
 
.